Stephen Porges die veel onderzoek deed en de polyvagaaltheorie ontwikkelde, beschrijft het belang van het ervaren van veiligheid om goed te kunnen functioneren. Zo is het ervaren van een veilige toestand essentieel en bepalend voor ons sociaal gedrag en gevoel van verbondenheid met anderen, essentieel ook om ons potentieel te kunnen ontwikkelen en leven, en om toegang te krijgen tot onze creativiteit.
Daarbij gaat het niet zozeer om het letterlijk afbakenen van veiligheid bv door hekken of bewakingssystemen, maar wel om het inwendige gevoel van veiligheid dat bepaald wordt door de regulatie van ons zenuwstelsel.
En daar knelt in veel gevallen het schoentje. In onze Westerse maatschappij worden gedachten en mentale processen véél meer gewaardeerd dan gevoelens. De gevoelens van het lichaam worden ondergewaardeerd of zijn zelfs ongekend.
Nochtans blijkt uit onderzoek van Porges dat net onze fysiologische toestand, veel meer dan onze gedachten, een invloed uitoefent op ons gedrag en ons vermogen om interacties met anderen aan te gaan. Een veilige omgeving wordt immers in eerste instantie ervaren door de processen in ons lichaam. Neurale netwerken, waaronder ons onbewust, autonoom zenuwstelsel detecteren al dan niet veiligheid en sturen op die manier ons sociaal gedrag en emotieregulatie., Deze netwerken geven ons, afhankelijk van het ervaren van veiligheid of niet, eveneens al dan niet toegang tot hogere hersenstructuren die creativiteit en productiviteit mogelijk maken.
Bevinden we ons buiten de ervaring van veiligheid, dan komt het zenuwstelsel in een meer primitieve staat terecht. Verdedigingsmechanismen worden dan automatisch ingeschakeld en dit kan dan zowel gaan om vechten, vluchten of bevriezen (immobilisatie/bewustzijnsverlaging). Het hoeft daarbij dus niet te gaan om letterlijk vechten of vluchten, maar denk eerder aan bv defensief gedrag.
Het belang van het ervaren van een veilige omgeving kan dus nauwelijks overschat worden. In dat geval zijn de ventrale vagale banen immers actief. Als gevolg nemen verdedigingsmechanismen af, wordt het hart gekalmeerd en wordt het gemakkelijker om verbinding met andere mensen aan te gaan en te ervaren.
Door eerdere negatieve ervaringen in het leven, kan het zenuwstelsel echter ook chronisch in een verdediging staan of gevaar detecteren waar geen gevaar is. Het zenuwstelsel is op dat moment (chronisch) uit balans. Het goede nieuws is we deze balans kunnen herstellen. Denk aan voldoende rustmomenten, herbronnen in de natuur, ... Een andere manier om de balans te herstellen en ventrale vagale banen sterker te maken, is ook hartcoherent ademen.